Quản Trị Rủi Ro Hóa Đơn, Chứng Từ Trong Doanh Nghiệp Năm 2025

bởi: TAVITAX CÔNG TY 19 Tháng 10, 2025

Hóa đơn và chứng từ là nền tảng quan trọng trong hoạt động kế toán - thuế của mọi doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát chặt chẽ, các sai sót trong sử dụng hóa đơn có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với rủi ro về thuế, bị xử phạt hoặc truy thu.

Năm 2025, khi các quy định về hóa đơn điện tử và xử phạt vi phạm hành chính ngày càng nghiêm ngặt, việc quản trị rủi ro hóa đơn, chứng từ trở thành yếu tố bắt buộc trong quản lý nội bộ.

I. Bộ Hồ Sơ Chứng Từ Hợp Pháp

1. Chứng từ kế toán là gì?

Theo khoản 3 Điều 3 Luật Kế toán 2015, chứng từ kế toán là những giấy tờ hoặc vật mang tin phản ánh nghiệp vụ kinh tế, tài chính đã phát sinh và hoàn thành, làm căn cứ ghi sổ kế toán.

Chứng từ kế toán có 4 vai trò chính:

Là cơ sở thực hiện công tác kế toán ban đầu.
Cung cấp căn cứ ghi sổ kế toán minh bạch.
Ghi nhận nghiệp vụ kinh tế – tài chính phát sinh.
Xác định trách nhiệm pháp lý của cá nhân, tổ chức liên quan.

2. Thế nào là hóa đơn, chứng từ hợp pháp?

Căn cứ khoản 7 Điều 3 Nghị định 123/2020/NĐ-CP, hóa đơn, chứng từ hợp pháp là hóa đơn đảm bảo đúng, đủ hình thức và nội dung theo quy định.

Hóa đơn bị coi là không hợp pháp hoặc sử dụng không hợp pháp nếu:

Là hóa đơn giả, hóa đơn đã hết giá trị hoặc chưa có giá trị sử dụng.
Là hóa đơn bị ngừng sử dụng, hóa đơn điện tử chưa có mã cơ quan thuế.
Là hóa đơn mua của tổ chức, cá nhân không còn hoạt động tại địa chỉ đăng ký.
Là hóa đơn tẩy xóa, sửa chữa sai quy định hoặc lập khống, lập sai giá trị thực tế.

II. Quản Trị Rủi Ro Hóa Đơn Trong Doanh Nghiệp

Việc sử dụng hóa đơn điện tử đúng quy định giúp doanh nghiệp tránh bị liệt vào danh sách “rủi ro cao về thuế”. Dưới đây là các phương pháp quản trị hiệu quả.

1. Tự Kiểm Tra Và Xác Minh Giao Dịch

Doanh nghiệp cần chủ động đối chiếu chứng từ và hợp đồng trước khi hạch toán:

Kiểm tra thông tin hợp đồng, phương thức giao nhận, vận chuyển và thanh toán.
Đảm bảo hóa đơn khớp với chứng từ giao hàng, phiếu thu – chi, chuyển khoản.
Với hàng xuất khẩu: đối chiếu tờ khai hải quan, vận đơn và chứng từ ngân hàng.

2. Tra Cứu Hóa Đơn Điện Tử

Để kiểm tra tính hợp lệ của hóa đơn, doanh nghiệp có thể truy cập https://hoadondientu.gdt.gov.vn và thực hiện tra cứu:

Hóa đơn có mã của cơ quan thuế: nhập mã số thuế, số hóa đơn, ký hiệu và tổng tiền.
Hóa đơn không có mã: đăng nhập tài khoản doanh nghiệp trên hệ thống để kiểm tra.
Hóa đơn bị hủy hoặc điều chỉnh: kiểm tra trạng thái “Đã bị xóa/hủy” hoặc “Có sai sót”.

Việc tra cứu thường xuyên giúp doanh nghiệp phát hiện sớm hóa đơn bất hợp lệ hoặc hóa đơn của bên bán đã bị thu hồi mã số thuế.

3. Tra Cứu Danh Sách Doanh Nghiệp Rủi Ro Cao

Tổng cục Thuế thường xuyên công bố danh sách doanh nghiệp rủi ro cao về thuế.
Doanh nghiệp có thể kiểm tra tại:

Trang chủ Tổng cục Thuế: https://www.gdt.gov.vn
Hoặc hệ thống tra cứu hóa đơn điện tử: https://tracuuhoadon.gdt.gov.vn

Khi phát hiện đối tác nằm trong danh sách này, kế toán cần tạm dừng giao dịch và xác minh lại tình trạng hoạt động thực tế của doanh nghiệp đó.

III. Nhận Diện Hóa Đơn Bất Hợp Pháp

Hóa đơn được coi là bất hợp pháp khi có các dấu hiệu sau:

Hóa đơn có nội dung ghi khống (hàng hóa, dịch vụ không có thật).
Hóa đơn được lập để hợp thức hóa chi phí không có chứng từ.
Hóa đơn của doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể hoặc phá sản.
Có sự chênh lệch giữa các liên hóa đơn hoặc giữa giá trị thực tế và giá trị ghi nhận.

Ví dụ: Doanh nghiệp A năm 2020 mua hàng của doanh nghiệp B (hợp pháp). Nhưng đến 2022, doanh nghiệp B giải thể. Khi cơ quan thuế thanh tra lại năm 2020, hóa đơn mua vào của A từ B có thể bị xác định là không còn hợp lệ nếu có dấu hiệu gian lận hoặc không chứng minh được giao dịch thực tế.

IV. Một Số Hành Vi Sai Phạm Và Mức Xử Phạt

Theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP và Nghị định 102/2021/NĐ-CP, các hành vi vi phạm về hóa đơn sẽ bị xử phạt như sau:

1. Không Lập Hóa Đơn Khi Bán Hàng Hóa, Cung Cấp Dịch Vụ

Phạt tiền từ 10 đến 20 triệu đồng, đồng thời buộc lập hóa đơn bổ sung khi người mua yêu cầu.

2. Không Lập Hóa Đơn Cho Hàng Khuyến Mại, Biếu Tặng, Hàng Mẫu

Phạt tiền từ 500.000 đến 1.500.000 đồng nếu không lập hóa đơn cho hàng hóa, dịch vụ dùng để khuyến mại, quảng cáo, biếu tặng hoặc trả thay lương.

3. Lập Hóa Đơn Sai Thời Điểm

Tùy mức độ, có thể bị cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 3 đến 8 triệu đồng.
Trường hợp lập sai thời điểm nhưng không ảnh hưởng nghĩa vụ thuế và có tình tiết giảm nhẹ, có thể chỉ bị cảnh cáo.

4. Sử Dụng Hóa Đơn, Chứng Từ Không Hợp Pháp

Doanh nghiệp sử dụng hóa đơn không hợp pháp hoặc chứng từ giả có thể bị phạt từ 20 đến 50 triệu đồng, đồng thời buộc hủy hóa đơn đã sử dụng.
Nếu hành vi dẫn đến khai sai, giảm số thuế phải nộp hoặc tăng số thuế được hoàn, doanh nghiệp có thể bị xử phạt thêm theo Điều 16 và 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP (phạt 20% số thuế thiếu hoặc bị coi là hành vi trốn thuế).